Ciąg dalszy wędrówki szlakiem łemkowskich cerkwi. Dziś chciałabym pokazać świątynie znajdujące się w małopolskiej części Łemkowszczyzny Środkowej, na wschód od drogi wojewódzkiej nr 977:-). Rozpocznę od wsi Bartne, przemieszczając się na południe, a następnie na północ od niej i pozostając w granicach województwa małopolskiego. Wśród cerkwi znajdujących się na tym obszarze styl zachodniołemkowski zaczyna przenikać się ze wschodniołemkowskim oraz z tzw. narodowym stylem ukraińskim. Trochę o tym będzie dzisiaj, więcej w późniejszych wpisach:-).
Grekokatolicka cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Bartnem
To jedna z piękniejszych cerkwi w tym rejonie, bo i Bartne jest uroczą, malowniczą wsią. Nie wiem jak obecnie wygląda – zdjęcia w internecie pokazują ją raz jaśniejszą, raz ciemniejszą. Ja widziałam jaśniejszą:-). Grekokatolicka cerkiew św. św. Kosmy i Damiana powstała w 1842 r. Jest to świątynia orientowana, trójdzielna, zachodniołemkowska. Otacza ją drewniane ogrodzenie z gontowym daszkiem. We wnętrzu zachował się późnobarokowy ikonostas i polichromie na stropach. Po 1947 r. cerkiew była nieużytkowana i zaczęła popadać w ruinę. W porę udało się ją uratować. Obecnie pełni funkcję muzealną – z ekspozycji dowiemy się m.in. jak przebiegał remont świątyni, kim byli święci Kosma i Damian oraz na jakie kolory malowano niegdyś łemkowskie cerkwie:-).
Prawosławna cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Bartnem
Jakieś 5 minut spaceru i naszym oczom ukaże się kolejna drewniana cerkiew – pod tym samym wezwaniem, jednak prawosławna. Świątynia została wzniesiona w 1928 r. w stylu... wschodniołemkowskim. Będę o nim pisała szczegółowo w późniejszym czasie, ale wprawne oko już teraz zauważy inny kształt bryły oraz wież. Po wysiedleniach cerkiew przestała być użytkowana, a budynek zaadaptowano na owczarnię. W latach 50. Łemkowie zaczęli jednak do Bartnego powracać i świątyni przywrócono pierwotną funkcję. Ikonostas nie zachował się, obecny jest skomponowany ze współczesnych malowideł. Z kolei 12 owalnych ikon znajdujących się na chórze pochodzi z nieistniejącej już cerkwi w Świerzowej Ruskiej – udało się je uratować.
Cerkiew Opieki Matki Bożej w Wołowcu
Mają wymieniać drzwi, ale kiedy, to nie wiem - mówi napotkana miejscowa kobieta widząc, że kierujemy się w stronę cerkwi. Trzeba iść pod górę, bo stoi na wzniesieniu. Nie widać jej z daleka, wokół gęsto rosną drzewa, ale jest drogowskaz. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Wołowcu została wzniesiona w 18 wieku jako świątynia grekokatolicka. Pozostała w rękach unitów nawet wtedy, gdy w 1927 r. większość mieszkańców wsi przeszła na prawosławie (o schizmie tylawskiej znajdziesz więcej tutaj). Po wysiedleniach Łemków zaadaptowana na owczarnię. W latach 60. PGR oddał cerkiew powracającym w Beskid prawosławnym Łemkom. Świątynia jest trójdzielna, orientowana, cechuje ją styl zachodniołemkowski. Wewnątrz zachowała się 19-wieczna polichromia. Na terenie przycerkiewnym znajduje się mały cmentarz.
Cerkiew św. Kosmy i Damiana w Krzywej
Kolejna cerkiew pod wezwaniem świętych lekarzy z Cyru;-). Świątynia w Krzywej została wybudowana w 1924 r. w stylu nawiązującym do cerkwi staroruskich, rzadko spotykanym na tych terenach. Nie jest kryta gontem – oszalowano ją pionowymi deskami. Nad środkową częścią kwadratowej nawy wznosi się duża ośmioboczna kopuła, a nad babińcem oraz prezbiterium – wieżyczki z pozornymi latarniami. Wewnątrz nie ma polichromii, z dawnego wyposażenia zachował się jedynie ołtarz główny. Obecnie służy wiernym obrządku łacińskiego jako kościół filialny parafii w Gładyszowie.
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie
Około 4 km na zachód od Krzywej i jesteśmy w Gładyszowie (łem. Ґлaдышiв) – wsi z dwiema cerkwiami – prawosławną i grekokatolicką. Ta druga została wybudowana pod koniec lat 30. przez huculskich cieśli. Już na pierwszy rzut oka widać, jak bardzo jej bryła różni się od większości cerkwi zachodniej i środkowej Łemkowszczyzny – została wzniesiona na planie krzyża greckiego, na wzór tzw. ukraińskiego stylu narodowego (który pojawił się na tych terenach w okresie międzywojnia). W jej architekturze dominuje centralna kopuła nakrywająca nawę, brak jest wież. Elewację świątyni zdobi szalunek w kolorze miodowym, kopuła jest srebrna. Wnętrza niestety nie widzieliśmy.
Cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Gładyszowie
Jest subtelna i niespecjalnie widoczna z głównej drogi. Gdy jej szukaliśmy, omuczały nas w dodatku krowy, ale ostatecznie udało się trafić:-) M. otworzył skrzypiącą bramę, której chyba dawno nikt nie ruszał. Naszym oczom ukazała się cerkiew – skromna, jednonawowa, z centralnie umieszczoną czworoboczną wieżyczką na dachu. I z przeuroczą, drewnianą kruchtą. Drzwi do środka były zamknięte – świątynia jest obecnie bardzo rzadko użytkowana. Wybudowana została w 1857 r. dla unitów, ale od późnych lat 60. należy do wiernych prawosławnych. Prezbiterium ozdabia ludowa polichromia z przedstawieniem Trójcy Świętej. Ikonostas pochodzi z XX wieku.
Cerkiew św. Dymitra w Bodakach
Przemieszczamy się na północ od Bartnego, do Bodaków. Troszkę o tej wsi znajdziesz w poprzednim wpisie, dziś natomiast skupiam się na dawnej grekokatolickiej cerkwi (jest też w pobliżu druga, prawosławna) pw. św. Dymitra. To świątynia trójdzielna, orientowana, zrębowa – jednak pokryta nie gontem, a szalunkiem. Została zbudowana w 1902 r., jest więc jedną z młodszych cerkwi typowo łemkowskich. Nad przedsionkiem wznosi się wieża o konstrukcji słupowej. Wnętrze zdobią polichromie, zachował się również kompletny ikonostas z początków 20 wieku. Po wysiedleniach Łemków cerkiew została zaadaptowana na kościół rzymskokatolicki i użytkowana jest jako kościół filialny parafii w Małastowie.
Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Męcinie Wielkiej
Oddalamy się jeszcze troszkę na północ, do Męciny Wielkiej. Znajduje się tu dawna grekokatolicka cerkiew, wybudowana w 1807 r. (wcześniej we wsi istniała parafia prawosławna, która przyjęła postanowienia unii brzeskiej z 1596 r.). Jest to świątynia orientowana, trójdzielna i zrębowa, jej bryła posiada jednak cechy kościołów rzymskokatolickich. W czasie remontu z 1930 r. dobudowano zakrystię i kruchtę, dach pokryto blachą oraz zmieniono kształt hełmów. Od 1951 r. służy wiernym obrządku łacińskiego.
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Rozdzielu
Na koniec odwiedziliśmy małą wieś Rozdziele, położoną około 4 km od Męciny Wielkiej. Stoi tu cerkiew o nietypowej dla regionu architekturze, co wynika z zawirowań historii. Pierwotnie znajdowała się bowiem w Serednicy koło Ustrzyk Dolnych, a więc na Bojkowszczyźnie. Została tam zbudowana w 1785 r. jako cerkiew pw. Opieki Matki Bożej. Charakterystyczną cechą jej architektury jest daszek okapowy, okalający dolne części zrębu. Niestety na moim zdjęciu nie widać go za dobrze, ale to element typowy dla niejednej bojkowskiej cerkwi (jak choćby tej przepięknej, w Smolniku). Po przymusowym wysiedleniu mieszkańców Serednicy świątynia zaczęła popadać w ruinę. Do Rozdziela, staraniem prawosławnych mieszkańców wsi, przeniesiono ją w 1985 r. We wnętrzu znajdują się kopie ikon z przełomu 19 i 20 wieku, oryginały zostały niestety skradzione. Cerkiew jest starannie odremontowana i służy wiernym prawosławnym (we wsi znajduje się również druga – murowana, grekokatolicka).
