Łemkowszczyzna Środkowa to szeroki pas ciągnący się od rzeki Ropy aż po brzegi podkarpackiej już Jasiołki. Tamtejsze cerkwie (zwłaszcza te po stronie małopolskiej, których zachowało się naprawdę wiele) zwiedziłam dość szczegółowo. Jedna z moich podróży w Beskid Niski była właściwie poświęcona tylko im, zobaczyłam też dużo wnętrz. Wśród budowanych tu świątyń nadal przeważa styl zachodniołemkowski, czyli z trzema wieżami o zróżnicowanej wysokości (więcej przeczytasz tutaj i tutaj). Ten wpis obejmuje wsie znajdujące się pomiędzy wschodnimi brzegami rzeki Ropy, przez meandry Sękówki i Przysłupianki, aż do źródeł rzeki Zdyni. Jednak, gdy spojrzysz na mapę, najprościej będzie powiedzieć, że wschodnią granicą dla dzisiejszego wpisu będzie wojewódzka droga nr 977, biegnąca z północy na południe aż do Koniecznej:-). Zachowanych cerkwi na Łemkowszczyźnie Środkowej jest tak wiele (a i tak nie wszystkie zobaczyłam), że nie zmieszczą się na jeden raz:-).
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łosiu
Łosie to wieś słynąca niegdyś z maziarstwa. Oprócz skansenu znajduje się tu również piękna cerkiew Narodzenia NMP, wzniesiona w 1810 r. To świątynia trójdzielna (prezbiterium, nawa oraz babiniec z wieżą), lecz o mniej typowym kształcie, a to za sprawą dwóch dobudówek dostawionych do zakrystii. We wnętrzu znajduje się kompletny neobarokowy ikonostas z przełomu 18 i 19 wieku. Strop zdobi polichromia. Po wysiedleniu Łemków służyła wiernym obrządku łacińskiego, natomiast od 1968 r. znów należy do grekokatolików.
Cerkiew Opieki Matki Bożej (Pokrow) w Bielance
Lubię tę cerkiew. Położona w dolinie, z pomalowaną na niebiesko izbicą i srebrnymi, baniastymi hełmami. Bardzo urokliwa. Jej architektura jest typowa dla regionu – to świątynia trójdzielna, drewniana. Została zbudowana w 1753 r., a we wnętrzu zachował się czterorzędowy ikonostas. Ciekawe są jej losy. Tuż po akcji „Wisła” została przeznaczona dla katolików obrządku łacińskiego, jednak w latach 50., gdy dawni mieszkańcy Bielanki zaczęli częściowo powracać do wsi, stała się świątynią prawosławną (katolicy otrzymali jednak prawo do współużytkowania). Po 1989 r. do wiernych użytkujących cerkiew w Bielance dołączyli także grekokatolicy. Obecnie odprawiane są tu zarówno nabożeństwa rzymsko- jak i grekokatolickie, natomiast parafianie prawosławni zbudowali nieopodal własną cerkiew.
Cerkiew Opieki Matki Bożej w Owczarach
Owczary (dawniej Rychwałd) to wieś, do której wcale nie tak łatwo dotrzeć – z Bielanki nie prowadzi tu żadna trasa samochodowa, można teoretycznie iść pieszo przez góry i lasy. My dojechaliśmy tam od strony Sękowej, przez Siary - szosą, która niedługo potem się urywa. Trudno więc trafić do Owczar „po drodze”, trzeba specjalnie. A warto – bo znajduje się tam przepiękna cerkiew wpisana na listę UNESCO. Jest jedną z najstarszych cerkwi łemkowskich, została wzniesiona w 1653 roku. Potem była kilkakrotnie przebudowywana, więc nie przypomina już pierwotnej. Trójdzielna, kryta gontem, dachy zwieńczone są baniastymi hełmami. We wnętrzu, którego niestety nie udało mi się zobaczyć, zachował się osiemnastowieczny ikonostas i barokowe ołtarze boczne. Na teren świątyni wchodzi się przez dużą murowaną bramę-dzwonnicę. Obecnie użytkowana jest zarówno przez rzymsko- jak i grekokatolików.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej
Okolice rzeki Sękówki, wieś Ropica Górna (dawniej Ropica Ruska). Stoi tu cerkiew wybudowana w 1819 roku w stylu zachodniołemkowskim. Trójdzielna, z wydłużoną nawą i zbliżonym do kwadratu prezbiterium. Na przełomie 19 i 20 wieku pierwotne kopuły zastąpiono dachami kalenicowymi. Po południowej stronie cerkwi znajduje się „dobudówka” z zakrystią. Udało mi się wejść do środka, bo wraz ze mną przyszedł dzwonnik, by poruszyć cerkiewny dzwon – właśnie wybiła dwunasta:-). Wnętrze ozdobione jest dekoracją malarską ze sceną Przemienienia na Górze Tabor. Zachował się także piękny rokokowy ikonostas. Obecnie służy wiernym obrządku rzymskiego.
Cerkiew św. Łukasza w Leszczynach
Drewniana, trójdzielna, charakterystyczna dla regionu. Cerkiew w Leszczynach została wzniesiona w 1835 r., jej dach jest obecnie pokryty blachą. Tuż obok znajduje się mały cmentarz. We wnętrzu, którego niestety nie udało nam się zobaczyć, zachował się trzyrzędowy ikonostas. Świątynia została docelowo przekazana wiernym Kościoła Prawosławnego. Znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.
Cerkiew św. Łukasza w Kunkowej
Niewiele ponad kilometr od świątyni w Leszczynach znajduje się druga, która jeszcze kilka lat temu była do niej bliźniaczo podobna (tak jest na moich zdjęciach, obecnie różnią się dachem i kolorem gontu). Cerkiew św. Łukasza w Kunkowej została zbudowana około 1868 r., jej wyposażenie w dużej mierze zachowało się. Jest pięknie położona na wzgórzu, pośród beskidzkiej zieleni:-). Po remoncie deseczki gontu są w kolorze miodowym, a dach ciemnoszary. Służy wiernym prawosławnym.
Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy
Nowica to wieś, w której pewnego razu się zatrzymaliśmy. Tam, w otoczeniu wysokich drzew i małego cmentarzyka, stoi cerkiew św. Paraskewy. Została wzniesiona w latach 1842-1843 w stylu typowo łemkowskim, jednak w odróżnieniu od większości nie jest orientowana (to znaczy, że prezbiterium nie zostało skierowane na wschód, a na południe). We wnętrzu zachował się ikonostas, utrzymany w zielono-złotej tonacji. Po akcji „Wisła” świątynia użytkowana była przez wiernych obrządku łacińskiego, obecnie należy do grekokatolików.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie
Przysłup (Przysłop) to przysiółek wsi Nowica, przez który często przejeżdżaliśmy. Cerkiew, która się tu znajduje, powstała w 1756 r., jednak wiek później została gruntownie przebudowana. Co ciekawe, pierwotnie stała nad potokiem, jednak ze względu na notoryczne zalania została przeniesiona na zbocze góry. Jednak i ta lokalizacja nie była dla cerkwi szczęśliwa – położenie na stromym stoku i brak odpowiedniej troski o budynek sprawiły, że już w latach 80. była w fatalnym stanie. Na szczęście w porę odremontowano świątynię, a jej niemal biały dach widoczny jest już z oddali:-). Wnętrza niestety nie udało nam się zobaczyć.
Cerkiew św. Paraskewy w Kwiatoniu
Cerkiew z Kwiatonia (łem. Квятонь) jest absolutnie przepiękna. Jej bryła to wybitny przykład łemkowskiego (dokładnie północno-zachodniego) stylu sakralnego. Trójdzielność budowli jest tutaj bardzo wyraźna, a to za sprawą idealnych proporcji. Każda część cerkwi jest nakryta osobnym dachem, które wieńczą baniaste hełmy z krzyżami. Niemal cała świątynia pokryta jest gontem i robi naprawdę ogromne wrażenie, w 2013 r. została wpisana na listę UNESCO. Po wnętrzu oprowadził nas przewodnik. Ściany ozdabia polichromia i malowidła imitujące marmurowe kolumny. Ikonostas autorstwa Michała Bogdańskiego pochodzi z 1904 r. i utrzymany jest w złoto-brązowej kolorystyce. Koniecznie trzeba zwrócić uwagę również na intensywnie niebieski strop z malowidłem Pokrow Bogurodzicy. Cerkiew jest obecnie użytkowana jako kościół filialny rzymskokatolickiej parafii w Uściu Gorlickim.
Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Skwirtnem
Zawsze, gdy do niej trafiałam, ociekała w strugach deszczu lub była osnuta kłębami chmur, przez co sprawiała wrażenie samotnej i nostalgicznej. Cerkiew w Skwirtnem (obecnie również rzymskokatolicki kościół filialny) została wzniesiona w 1837 r. Reprezentuje typ północno-zachodni, a jej wygląd i proporcje również są niemal modelowe. Jednak w przeciwieństwie do świątyni z Kwiatonia, baniasty hełm ozdabia tu jedynie wieżę nad babińcem, pewnie i więcej różnic się znajdzie;-). Wnętrze zdobi polichromia, ikony z początku 20 wieku oraz współczesne obrazy. Zachował się również 19-wieczny krzyż procesyjny.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Wysowej-Zdroju
Wybudowana w 1779 r. jako świątynia grekokatolicka. Jest kryta gontem (przed remontem była oszalowana deskami), orientowana, o konstrukcji zrębowej. Typ północno-zachodni. We wnętrzu zachował się późnobarokowy ikonostas i polichromie z drugiej dekady XX wieku. Cerkiew należy obecnie do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Naprzeciwko świątyni znajduje się klasztor – mieszkający tam mnisi opiekują się pobliskim sanktuarium na górze Jawor.
Cerkiew Opieki Matki Bożej w Zdyni
Zdynia to wieś znana na całą Łemkowszczyznę – a to za sprawą corocznej Watry – letniej imprezy kulturalnej przeznaczonej dla społeczności łemkowskiej z całego świata. Wydarzenie trwa trzy dni i bardzo dużo się tu dzieje – można uczestniczyć w koncertach muzyki ludowej, pokazach tradycyjnych rzemiosł, wystawach malarskich. To musi być niesamowity klimat:-). Wracając do cerkwi, została ona wzniesiona w 1795 r., a jej architektura jest charakterystyczna dla regionu. We wnętrzu zachował się barokowy osiemnastowieczny ikonostas. Na elewacji została umieszczona tablica upamiętniająca wypędzonych z Łemkowszczyzny, podobną widziałam w Hańczowej. Świątynia służy obecnie wiernym prawosławnym.
Cerkiew św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej
Docieramy do okolic źródeł rzeki Zdyni, na granicę ze Słowacją. Znajduje się tutaj wieś Konieczna, w której kończy swój bieg droga wojewódzka nr 977 biegnąca z Tarnowa;-). Miejscowa cerkiew pw. św. Bazylego powstała na początku 20 wieku jako świątynia grekokatolicka (obecnie jest parafią prawosławną). Jej architektura trochę różni się od cerkwi typowych dla regionu – najwyższa wieża nie zwęża się, zamiast gontów jest drewniany szalunek. Wnętrza nie udało nam się zobaczyć, ale jeśli ktoś dotrze - warto zwrócić uwagę na nietypowy schodkowy ikonostas. Obok znajduje się przycerkiewny cmentarz.
