Opuszczamy Pieniny, a przemieszczamy się w głąb Beskidu Sądeckiego (zatrzymując się na chwilę na jego rubieżach, w Nowym Sączu). To, zlokalizowane w Karpatach Zachodnich, malownicze pasmo górskie dzieli się na trzy mniejsze: Radziejowej, Jaworzyny oraz Góry Leluchowskie. Co ciekawe, do około 1918 r. na Beskid Sądecki mówiło się Beskid Nadpopradzki (w nawiązaniu do rzeki Poprad). Dopiero po wytyczeniu granic pomiędzy Polską i Czechosłowacją spopularyzowała się obecna nazwa. Przed wojną była to kraina powszechnie zamieszkiwana przez Łemków (Rusinów) o których pisałam tutaj. Natomiast szerzej pojmowana Sądecczyzna obejmowała w sporej części również inne grupy etnograficzne – o tym będzie dzisiaj.
Stolicą Sądecczyzny jest Nowy Sącz. Miasto to leży u podnóża Beskidu Sądeckiego, ale sąsiaduje też z Beskidem Wyspowym i Niskim. To właśnie tu, w obszarze dawnej wsi Falkowa (obecnie włączonej do miasta) znajduje się największy skansen w Małopolsce – Sądecki Park Etnograficzny. Odwiedziliśmy to miejsce przy okazji jednego z naszych pobytów na Łemkowszczyźnie. Niestety, w tamtym czasie (pamiętne lato 2020 r.) była możliwość zwiedzania jedynie z zewnątrz. Sądecki Park Etnograficzny (oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu) to obszerna ekspozycja prezentująca kulturę ludową wsi sądeckiej z końca 19 i początku 20 wieku. Region ten zamieszkiwały wtedy takie grupy etnograficzne jak Lachy Sądeckie, Górale Sądeccy, Pogórzanie i wspomniani Łemkowie (podział dobrze widać na załączonej mapie), ale też Cyganie Karpaccy i koloniści niemieccy.
Sądecki Park Etnograficzny obejmuje bardzo rozległy teren (około 20 hektarów) – dobrze zatem, że przy wejściu otrzymaliśmy pokaźną mapę. Znajduje się tu 68 obiektów, wśród których zobaczymy zagrody chłopskie, jednobudynkowe (tzw. chyże łemkowskie), dwór szlachecki i folwark dworski, a także małe osiedle osiedle cygańskie, położone na skraju lasu. Do skansenu zostały również przeniesione 18-wieczne drewniane świątynie – cerkiew św. Dymitra z łemkowskiej wsi Czarne (zdj. 10 i 11), kościół rzymskokatolicki śś. Piotra i Pawła z Łososiny Dolnej (zdj. 4) oraz ewangelicki – ze Stadeł (zdj. 17 i 18 ). Dwie ostatnie wsie znajdują się w granicach 10-20 km od Nowego Sącza.
Co jeszcze zobaczymy w skansenie? Liczne budynki przemysłu wiejskiego – olejarnię, wiatraki, kuźnię. Ponadto sporo tu małej architektury – stoją studnie, pasieki, kapliczki i przydrożne krzyże. Dowiedzieliśmy się, że wnętrza obejmują ekspozycje wyposażenia izb mieszkalnych, pomieszczeń gospodarczych, a także warsztatów – m.in. maziarstwa łemkowskiego. W jednym z budynków znajduje się także wystawa etnograficzna „Izba weselna”. Niestety, jak wspomniałam, nie było nam dane wnętrz zobaczyć. Sporą ciekawostką jest natomiast Miasteczko Galicyjskie, które stanowi rekonstrukcję galicyjskiej zabudowy małomiasteczkowej z przełomu 19 i 20 wieku. Otwarte zostało dla zwiedzających całkiem niedawno, bo w 2011 r. Możemy tu zobaczyć m.in. jak wyglądał ratusz, urząd pocztowy, żydowska karczma, sklep czy apteka. Znajdują się tu także domy kolonistów Józefińskich (zdj. 20), których do Galicji sprowadził z Niemiec cesarz Józef II. Zostały one odtworzone na podstawie zabudowy pobliskiej wsi Gołkowice Dolne. W Miasteczku można wynająć pokoje gościnne.
Sądecki Park Etnograficzny czynny jest od wtorku do niedzieli w godzinach 10-18 (maj-październik) oraz 9-15 (pozostałe miesiące). Bilet normalny kosztuje 20 zł, ulgowy – 13 zł. Wejść można od ul. Długoszowskiego 83b oraz, przez Miasteczko Galicyjskie, od ul. Lwowskiej 226.
