Pozostajemy na Łemkowszczyźnie Zachodniej. Jak sama nazwa wskazuje, wśród cerkwi tu wzniesionych dominuje styl zachodniołemkowski. Takie świątynie mają trzy wieże, spośród których najwyższa jest od zachodu, najniższa – nad prezbiterium. Ich dachy są zwieńczone kopułami zwanymi makowicami (więcej szczegółów na temat wyglądu cerkwi zachodniołemkowskich znajdziesz tutaj). Ten wpis obejmuje niektóre z miejscowości znajdujących się u zachodnich granic Beskidu Niskiego aż do rzeki Ropy. Przyznam, że odwiedziliśmy je trochę przejazdem, co dodatkowo zmniejszyło możliwość zobaczenia cerkiewnych wnętrz. Myślę, że trzeba to nadrobić – może przy okazji krótkich wakacji w Krynicy, które pomału planujemy:-).
Cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach
Piękna, trójdzielna świątynia wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Cerkiew w Brunarach została zbudowana po 1616 roku wraz z powstaniem we wsi parafii unickiej. Obecna świątynia datowana jest na 18 wiek. We wnętrzu zachował się zarówno barokowy ikonostas, jak i błękitne polichromie z motywem winorośli. Obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Co ciekawe, bryła cerkwi, mimo cech typowych dla stylu zachodniołemkowskiego, na pierwszy rzut oka różni się od innych - jest wyraźnie dłuższa.
Cerkiew św. Dymitra w Śnietnicy
Została wzniesiona w 1755 r., potem znacząco przebudowana. Nadal służy grekokatolikom (choć w latach 1947-1997 była użytkowana jako kościół rzymskokatolicki), a w jej wnętrzu znajduje się kompletny barokowy ikonostas. Autorem ikonostasu jest Józef Bogdański – polski malarz cerkiewny. Świątynia dwudzielna, jej dach jest pokryty obecnie blachą. Co ciekawe, na izbicy (najwyższa kondygnacja wieży zachodniej) znajdują się tarcze zegara.
Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Bereście
Według źródeł jest to świątynia typu północno-zachodniego, choć moje oko nie dostrzega różnic – nadal trójdzielna, nadal konstrukcji zrębowej (drewniana), nadal orientowana. Jednak na pewno te różnice są, skoro i klasyfikacja inna:-). Cerkiew w Bereście powstała w 1842 r., jej dach jest obecnie pokryty blachą. W jej wnętrzu znajduje się słynąca łaskami ikona Opieki Bogurodzicy (Pokrow) z 18 wieku. Niestety nie udało nam się jej zobaczyć. Obecnie świątynia służy wiernym obrządku łacińskiego i nosi wezwanie Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Piorunce
Pierwsza cerkiew w Piorunce powstała w 17 wieku, najprawdopodobniej jako pomocnicza świątynia parafii w pobliskich Brunarach. Obecna datowana jest na 1798 r., natomiast polichromie zostały namalowane w wieku 19. Tyle z cyfr:-). Po akcji „Wisła” cerkiew została przemianowana na kościół rzymskokatolicki, który przyjął wezwanie Matki Boskiej Różańcowej. We wnętrzu znajduje się malowidło przedstawiające Chrystusa Dobrego Pasterza.
Cerkiew św. Paraskewy w Czyrnej
Została zbudowana pod koniec 19 wieku, w okresie międzywojennym zmodyfikowana. Obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Jest to świątynia trójdzielna, z wydłużonym prezbiterium i szeroką nawą. Wewnątrz znajduje się 20-wieczny ikonostas i ołtarzyk Matki Bożej z Dzieciątkiem. Na bocznej ścianie można z kolei podziwiać rokokową ikonę św. Paraskewy trzymającej palmę męczeństwa. Obok cerkwi została wzniesiona tzw. dzwonnica parawanowa – jest to murowana ścianka z arkadami, nieraz na Łemkowszczyźnie spotykana.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej
Tę świątynię (obecnie kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej) odwiedziliśmy przy okazji pobytu w Krynicy. Trochę się głowiliśmy się czy to już Beskid Niski, czy jeszcze Sądecki. Mapy wskazują na Niski:-). Cerkiew w Mochnaczce Niżnej powstała w 18 wieku, jednak jej bryła została później znacząco zmodyfikowana. Reprezentuje typ północno-zachodni, choć i tu różnice zauważalne są pewnie tylko dla wprawnych znawców tematu. Udało nam się zobaczyć wnętrze – piękny dziewiętnastowieczny ikonostas zachował się, lecz został wzbogacony o element typowo łaciński – ludowy neogotycki ołtarz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.
Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Banicy
Przez Banicę przejeżdżaliśmy niejeden raz, przemieszczając się z Izb w północne rejony Beskidu Niskiego. Za każdym razem migotał nam w oczach złoto-miedziany dach cerkwi św. św. Kosmy i Damiana, która się tu znajduje. Świątynia została zbudowana pod koniec 18 wieku. Trójdzielna, z wydłużoną nawą połączoną z babińcem. A czymże jest babiniec?:-) To przestrzeń w cerkwi dawniej przeznaczona tylko dla kobiet, a znajdująca się tuż za drzwiami wejściowymi (poniżej izbicy). Wewnątrz znajduje się 18-wieczny ikonostas.
Cerkiew św. Dymitra w Czarnej
Zataczamy koło. Wieś Czarna* nieopodal Brunarów. A tam – pięknie położona cerkiew św. Dymitra. Została wzniesiona w 18 wieku. Co ciekawe, zachodnia wieża ma dobudowany przedsionek, co widać na zdjęciach:-). Użytkowana jako kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. We wnętrzu można podziwiać kompletny barokowy ikonostas i ikonę Hodegetria (to najstarszy i najbardziej popularny typ ikonograficzny przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus).
*Nie mylić z Czyrną, Czarnem lub Czarną w Bieszczadach:-).
Cerkiew św. Paraskewy w Uściu Gorlickim
Na koniec dzisiejszego wpisu przedstawiam dwie cerkwie, które znajdują się niemal u brzegów rzeki Ropy, a więc na skraju Łemkowszczyzny Zachodniej. Pierwszą z nich jest cerkiew św. Paraskewy w Uściu Gorlickim (do 1949 r. Uście Ruskie). Jest to świątynia typowa dla regionu, trójdzielna, z dachem pokrytym obecnie blachą. W jej wnętrzu, które udało nam się zobaczyć, zachował się ikonostas z 18 wieku. Od 1997 r. cerkiew użytkowana jest wyłącznie przez grekokatolików.
Cerkiew Opieki Matki Bożej w Hańczowej
Widziałam ją dwa razy. Za pierwszym razem jaśniała w słońcu miodowym blaskiem, za drugim stała w strugach deszczu, wilgotna i lekko poczerniała. Za każdym razem piękna, jedna z piękniejszych:-). Wpływ na moje wrażenia ma na pewno również jej lokalizacja – Hańczowa (po łemkowsku Ганчова) jest niezwykle malowniczą wsią, przez którą przemierza Główny Szlak Beskidzki. Wracając do cerkwi – pochodzi ona z 19 wieku, nie jest więc jedną z najstarszych. Reprezentuje typ północno-zachodni, w jej wnętrzu możemy zobaczyć piękny strop opatrzony scenami Przemienienia Pańskiego. Zachował się również ikonostas. Obecnie służy wiernym obrządku prawosławnego.
